Na alle moede- en machteloosheid van vorige week en alle recalcitrante boosheid de week ervoor werd het weer eens tijd voor een weldoordachte editie van mijn blog, vond ik zelf. Bij deze. 🙂
Zoals de trouwe lezers van mijn blog wel weten ben ik een Aristoteles fan. Ondanks het gegeven dat het een antieke man uit de klassieke oudheid was die geen morele bezwaren had tegen slavernij en vrouwen iets tussen mensen (lees: witte, welgestelde mannen) en dieren in vond.
Maar in de 4e eeuw voor Christus was hij de eerste filosoof die een onderzoek instelde naar geluk. Hij ontwikkelde een uitgekiend programma voor hoe je als mens een gelukkig persoon kunt worden, dat tot op de dag van vandaag nog niets aan actualiteit heeft ingeboet. Hoe je er ook voor staat in het leven, Aristoteles’ ideeën kunnen je gelukkiger maken. Het is weinig filosofen, psychologen, sociologen of -logen anderszins gelukt daar iets fundamenteels aan toe te voegen. Aristoteles’ definitie van ‘gelukkig’ zijn kwam overeen met ‘gelukt’ zijn. Hij geloofde dat als je jezelf traint in een goed mens zijn door aan je deugden te werken en je ondeugden te beheersen, je zult ontdekken dat er een juiste geestesgesteldheid (‘geluk’) ontstaat door je aan te wennen het juiste te doen. En jullie dachten dat Dr. Bob en Bill W. met hele nieuwe inzichten kwamen in 1935, hè?
Essentieel hierbij is het vinden van de juiste balans (ook zo’n heerlijke uitdaging voor ons als addicts ;). Want de kunst is om op het juiste moment de juiste hoeveelheid van een eigenschap in te zetten die nodig is in juist die situatie. Uhuh..
Dus wat goede eigenschappen (deugden) zijn en welke slecht (ondeugden) zijn, is niet absoluut. Het gaat namelijk ook om het evenwichtig inzetten van deugden. Want hoewel ‘moed’ een deugd is, zijn lafheid en overmoed de twee ondeugden aan de uitersten van het spectrum van de eigenschap ‘moed’. Hetzelfde geldt voor ‘eerlijkheid’ waarbij oneerlijkheid zich aan deze en wreedheid (‘honesty without compassion is called cruelty’) zich aan gene zijde van het spectrum bevindt. Maar of het moedig is voor iemand in de bres te springen is dus situatie afhankelijk, waarbij bij een gewapende bankoverval bijdehante Bennie uit te gaan hangen misschien niet moedig maar gewoon dom is en eerlijk tegen je moeder zeggen dat je haar nieuwe blouse echt afschuwelijk vindt niet eerlijk maar onnodig onaardig is. Het is dus zaak niet van de evenwichtsbalk af te lazeren, zeg maar.
Aristoteles heeft zich ook als eerste filosoof gerealiseerd dat we zowel door iets te doen als door iets na te laten een onrechtvaardigheid kunnen begaan. Een interessant thema om over door te filosoferen met bijvoorbeeld het keldergezin uit Ruinerwold in het achterhoofd.. De barman van Café de Kastelein aldaar liet er echter geen gras over groeien; hij vond duidelijk dat hij iets moest doen. Zodat een heel dorp zich nu afvraagt of zij iets hebben nagelaten.
Ook Aristoteles’ stelling dat je ‘pathos’ niet met ‘logos’ kunt bestrijden (zie blog 16 april) bleek weer superactueel toen de boeren deze week op hun trekkers richting De Bilt tuften (en daarna doorstootten naar het Haagse Malieveld). De boeren, inmiddels horendol geworden door de regeldrift en betutteling vanuit Den Haag en Brussel, werden langs de Biltse Rading toegesproken door de directeur van het RIVM. Tegenover de wanhoop van de boeren zette Hans Brug ‘zorgvuldige en robuuste berekeningen’ die ‘bovendien internationaal gewaardeerd en van een hoge standaard’ zouden zijn. Zijn verhaal was zo kort, dat geen boer ‘boe’ heeft kunnen roepen. ‘Nederland houdt van jullie’ en Nederland is trots op jullie’, riep Geert Wilders de hongerige boeren later die dag, op de Haagse Koekamp, toe. En: ‘Willen jullie meer of minder stikstofregels?’Â
De traditionele naam voor de denkschool van Aristoteles is de peripatetische filosofie. Het woord ‘peripatetisch’ komt van het werkwoord ‘peripateo’ dat in het Grieks ‘ik ga een wandeling maken’ betekent. Evenals zijn leraar Plato en diens leraar Socrates hield Aristoteles ervan te wandelen terwijl hij nadacht. En hij heeft wat afgewandeld. Want of het nu gaat over communicatie of over liefde, over zelfkennis of sterfelijkheid, of over geluk inderdaad; Aristoteles heeft al vroeg de filosofische route naar het geluk gezocht en daarbij getracht allerlei levensvragen en andere issues te beantwoorden (in ieder geval te ‘befilosoferen’). En, volgens de hedendaagse filosoof Robert J. Anderson, is het maar de vraag of je een moderne denker kunt vinden die zoveel te bieden heeft voor mensen in deze onzekere tijden.
En nu ben ik weer niet aan Aristoteles’ premisses toegekomen..