Ik weet nog dat, ergens in het begin van mijn herstel, een hulpverlener zei: ‘We zien een terugval vaak al zeven weken van tevoren aankomen.’ Ik begreep niets van die uitspraak, vond het totale flauwekul ook, maar dat zinnetje is blijven hangen.. (Zie ook mijn blog van 23 mei waarin ik in herstel zijn én blijven vergelijk met koorddansen.)
Nu, vele maanden later, begrijp ik deze uitspraak misschien nog steeds niet (hoezo, zeven weken?), maar hij blijft fascinerend. En, als verslavingsarts in opleiding, probeer ik deze uitspraak inmiddels ook te duiden zodat ik mijn patiënten beter kan helpen. En misschien behoeden voor?
Zelf bijna anderhalf jaar in herstel heb ik nog geen terugval gehad, maar er een heel aantal van dichtbij meegemaakt. Zowel bij mijn matties als nu ook bij mijn patiënten. Ik heb daarvan geleerd en leer daarin nog steeds. Ik weet inmiddels ook dat de ene terugval de andere niet is. Dat je terugvallen in gebruik in alle soorten en maten hebt; een mattie die naar een feestje gaat waar al zijn oude maten zitten en hij daar, gewoontegetrouw, ook een hijs van een joint neemt, zich vervolgens rot schrikt en de benen neemt om zich vervolgens berouwvol op de eerstvolgende meeting te melden. De mattie die bijna iedere maand ‘een nieuwe start met het programma maakt’, maar er wél nog steeds zit en iedere meeting eerlijke en leerzame ontboezemingen doet. De patiënt die ’s middags nog vol goede moed en dito voornemens de kliniek verlaat om ’s avonds alweer laveloos aan de telefoon te hangen. De verslaafde manager die opgenomen wordt na zijn derde terugval in twaalf jaar. Drie maal vier à vijf jaar clean en telkens begint het weer met de kerstborrel op het werk. Eentje moet kunnen, toch, na zoveel jaar? Een aantal maanden later wordt hij weer opgenomen, onverzorgd en ondervoed. De eerste terugval kostte hem zijn huwelijk, de tweede zijn baan, de derde zijn woning.. en ook zijn kinderen willen hem inmiddels niet meer zien. Een vriend, 20 jaar clean, die een hartinfarct krijgt en weer gaat gebruiken. Hij heeft zijn baan opgezegd en zich teruggetrokken op zijn woonboot om, bewust, zegt hij zelf, aan drank en drugs ten onder te gaan. Rouw, (liefdes-)verdriet, woede, pijn, frustratie, angst, teleurstelling. Slechts een paar voorbeelden van vele. Vele terugvallende verslaafden en sommige vele malen terugvallend.
De wanhoop is vaak bijna tastbaar..
‘De ene verslaafde is de andere niet.’ Oh nee? Hoezo niet? Nee, natuurlijk niet, maar addicts die zich beter voelen dan andere addicts, vind ik pathetisch. Zó sneu, écht. (Hoger) opgeleid of niet, opgenomen (geweest) of niet, gehoereerd of niet, dakloos of niet.. We hebben allemaal eenzelfde grote gemene deler, als je het mij vraagt. Ik heb zelf tijdens mijn herstel meer geleerd van matties die amper hun middelbare school hebben afgemaakt dan van willekeurig welke professor ooit. Maar misschien is dat sowieso mijn ding; mensen die neerkijken op anderen daar walg ik van.
Maar wáárom? Wáárom valt iemand terug? Wáár gaat het mis? En bij wíe gaat het mis? En hoezéér gaat het mis? Waarom komen sommigen na één wijntje, lijntje of hijs, of misschien na een avond doorzakken, weer tot hun positieven en waarom gaan anderen, als ze eenmaal die eerste hebben genomen, door tot ze helemaal naar de klote zijn? Soms tot de dood erop volgt?
Je kunt differentiëren tussen terugvallen, de mate waarin iemand terugvalt dus, dat blijkt. Maar heb je een keuze als verslaafde? In ernst? In duur? In frequentie? Heb je, als je eenmaal teruggevallen bent, überhaupt nog ergens de regie over? Kun je zelf een terugval aan zien komen? Of kunnen alleen anderen dat voor jou zien? Misschien alleen professionals zelfs? Voor zeven weken van tevoren moet je sowieso al zeven weken clean zijn trouwens.
Hebben de ernst, duur en frequentie van terugvallen misschien met de ernst van de verslaving te maken? En hoe meet je die dan? Zijn er gradaties of stadia? Zoals bij kanker en de ziekte van Parkinson? Zijn er richtlijnen voor, zoals voor diabetes mellitus? Of criteria zoals voor COPD? Wanneer ben je chronisch? Of opgegeven? Bestaat er zoiets als een palliatief traject (en dan bedoel ik niet op somatische gronden)? Het is allemaal niet zo klip en klaar als in de somatische geneeskunde, zoveel is mij wel duidelijk. Veel factoren, vele visies en weinig consensus.
Ik krijg in ieder geval steeds meer ontzag voor de enorme destructieve kracht van de ziekte verslaving.
Liever heb je COPD Gold III, ernstig, maar duidelijk: FEV1/FVC< 70%, 30%≤ FEV1 < 50% van voorspeld, met of zonder symptomen (hoest, sputumproductie). Alhoewel.. de nicotineabusus van de gemiddelde verslaafde beschouwd is er eerder sprake van én én. Zowel een duidelijk gedefinieerde somatische aandoening als een minder circumscripte, duistere, multifactorieel bepaalde geestesziekte met ongewis beloop én afloop.
Ze blijven raadselachtig; terugvallen. De ziekte verslaving ook trouwens.